Hộp số giảm tốc là thiết bị dùng để điều chỉnh tốc độ của các động cơ điện phù hợp với yêu cầu, cụ thể là giảm vận tốc vòng quay. Công dụng chính là giúp thay đổi tốc độ và momen xoắn của xe tùy theo điều kiện đường và tải trọng. 

Một hộp số giảm tốc gồm các bánh răng thẳng hoặc nghiêng, chúng ăn khớp nhau và tuân theo một tỷ số truyền nhất định. Khi được cung cấp một nguồn điện ổn định ở mức điện áp nhất định thì hộp số giảm tốc sẽ tạo ra số vòng quay phù hợp. Phần vỏ thường có dạng hình hộp hoặc hình trụ tròn, được chế tạo từ các vật liệu bền bỉ như gang, inox, thép để chống ăn mòn và giảm tác động của va đập.

Khi sử dụng hộp số giảm tốc, momen sẽ quay theo đúng tỷ số truyền đã thiết kế. Điều này giúp tạo ra số vòng quay theo vận tốc mong muốn của người điều khiển xe. 

Trong nhiều hệ thống, hộp số giảm tốc là phụ tùng trung gian giữa động cơ và các thiết bị máy móc khác như băng chuyền, băng tải. Tuy nhiên, hộp số giảm tốc được sử dụng nhiều trong các động cơ ô tô, xe máy.

2. Phân loại hộp số giảm tốc

Hiện nay, thị trường các loại hộp số giảm tốc đa dạng về chủng loại và giá cả. Mỗi loại phù hợp với dòng xe ô tô, xe máy khác nhau, cho khả năng vận hành hiệu quả.

-         Phân loại hộp số theo cấp giảm tốc

Chủ xe có thể phân loại hộp số giảm tốc dựa trên số lần thay đổi tỷ số truyền động. Các hộp số mang đặc điểm này thường được gọi là hộp giảm tốc nhiều cấp, bao gồm: 

• Hộp giảm tốc 1 cấp: Là thiết thay đổi 1 lần tỷ số truyền động. Muốn có tỷ số truyền động là 4, người điều khiển cần lắp thêm số lượng răng tương ứng với tỷ lệ truyền động này là 1:4. Chỉ thay đổi 1 lần tỷ số truyền động như vậy gọi là hộp giảm tốc 1 cấp.
• Hộp giảm tốc 2 cấp: Là thiết bị thay đổi 2 lần tỷ số truyền động. Một số loại phổ biến là hộp giảm tốc 2 cấp bánh răng trụ răng nghiêng, hộp giảm tốc bánh răng trụ 2 cấp đồng trục…
• Hộp giảm tốc 3 cấp: Là thiết bị có 3 lần thay đổi tỷ số truyền động.

Hộp giảm tốc 2 cấp hỗ trợ thay đổi 2 lần tỷ số truyền động của xe

>>>>> Xem thêm: Động cơ giảm tốc của các nhà máy

-         Phân loại theo cấu tạo

Mỗi loại hộp số giảm tốc có cấu tạo khác nhau. Chủ xe có thể phân loại dựa trên sự khác biệt trong thiết kế của mỗi loại hộp số.

• Hộp giảm tốc bánh răng côn

Đây là loại hộp số có thêm các bánh răng côn giúp chuyển từ thẳng sang vuông góc. Loại này có momen và công suất lớn. Trong đó, các thiết bị được thêm torque arm để tránh lực dọc trục và giữ lực giảm tốc ổn định. Một số loại phổ biến bao gồm hộp giảm tốc bánh răng côn 1 cấp, hộp giảm tốc côn trụ 2 cấp,…

• Hộp giảm tốc trục vít

Hộp giảm tốc trục vít bánh vít phù hợp cho động cơ có công suất bé hơn 11 kW. Cụ thể, loại hộp giảm tốc này có một bánh răng (bánh vít) được làm từ đồng thau brass và một trục vít (guồng xoắn) được làm bằng thép đặc hoàn toàn. Ngoài ra, bên trong có bốn vòng bi bạc đạn, hai vòng được lắp tại trục to (trục ra) và những vòng còn lại được lắp tại trục nhỏ (trục vào).

Bên cạnh đó, kích thước của hộp giảm tốc bánh răng trục vít được tính bằng khoảng cách của tâm trục ra đến tâm trục vào. Các loại hộp giảm tốc trục vít có kích thước cụ thể từ 50 - 250mm và gồm nhiều cấp khác nhau. 

• Hộp giảm tốc bánh răng hành tinh

Đây là loại hộp giảm tốc có bánh răng dạng ăn khớp trong khá đặc biệt. Ưu điểm là kết nối với động cơ điện và động cơ thủy lực bên trong, tỷ số truyền lớn, kích thước nhỏ gọn, phù hợp với nhiều không gian. Tuy nhiên, loại này có nhược điểm là giải nhiệt kém do không gian bên trong khá hẹp.

• Hộp giảm tốc cyclo

Hộp số giảm tốc cyclo cấu tạo bằng bi, có độ an toàn cao và vận hành êm ái. Trục ra có size từ 32 - 110 mm. Đây là loại thường được trang bị cho các motor có công suất từ 4kw đến 55 kw.

• Hộp giảm tốc đồng trục

Đây là loại hộp giảm tốc có dạng trục thẳng, có tâm trục đầu ra trùng với tâm trục vào. Tỷ số đường truyền tỉ lệ thuận với kích thước hộp. Ưu điểm vượt trội của loại này là chiều dài ngắn, trọng lượng nhỏ. Hiện nay, có hộp giảm tốc đồng trục 1 cấp và 2 cấp.

• Hộp giảm tốc bánh răng trục thẳng

Hộp giảm tốc bánh răng trục thẳng có công suất và momen khá lớn. Thiết bị này có thể kết nối với motor và truyền động thông qua các khớp nối hoặc bánh đà. Loại hộp số giảm tốc này không có nhiều phụ kiện ngoài đế, mặt bích. Dù vậy, kích thước của nó vẫn lớn. Bên cạnh đó, vỏ của loại hộp số giảm tốc này có thể làm từ thép đặc hoặc gang. 

Ngoài ra, thị trường hộp số giảm tốc còn có một số loại như ZQA, ZA ZQH, ZQD … được sử dụng trong những hệ thống tải trọng lớn, hệ thống tời bò…

-         Ứng dụng hộp số giảm tốc

Hộp giảm tốc là thiết bị được ứng dụng đa dạng được sử dụng trong nhiều hệ thống, máy móc, dây chuyền sản xuất trong các nhà máy, …

Trong nhà máy sản xuất hoặc các kho bãi, các loại hộp giảm tốc trục vít, hộp giảm tốc bánh răng côn… thường được sử dụng để điều khiển băng tải, băng chuyền.

Đặc biệt, trong các ngành cơ khí chế tạo, luyện kim, sản xuất vật liệu xây dựng, hộp giảm tốc thường được sử dụng trong các lò hơi, máy cán thép hoặc máy khuấy trộn,… Tuy nhiên, chúng được sử dụng phổ biến nhất là trong xe cơ giới, đồng hồ. 

Hộp số giảm tốc là phụ tùng quan trọng, đặc biệt là đối với ô tô và xe máy. Ngoài nâng cao hiệu suất, khi sử dụng hộp số giảm tốc xe máy, ô tô lái xe có thể điều chỉnh tốc độ tùy theo tình huống và điều kiện di chuyển. Hiểu “hộp số giảm tốc là gì?”, nguyên lý hoạt động và đặc điểm của từng loại sẽ giúp người dùng đưa ra lựa chọn hợp lý nhất.